Ένα από τα πιο συχνά και δυσεπίλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως ειδικοί της γονιμότητας είναι η τερατοσπερμία και η όλιγοασθενοτερατοσπερμία. Κατ’ ρχήν να ξεκαθαρίσουμε ότι οι άνδρες, συμμετέχουμε στην διαδικασία της σύλληψης με ένα πολύ κακό γενετικό υλικό. Αυτό συμβαίνει γιατί χρησιμοποιούμε δεκάδες εκατομμύρια σπερματοζωάρια για να γονιμοποιήσουμε το ένα και μοναδικό ωάριο της συντρόφου μας χωρίς όμως να γνωρίζουμε ότι μόνο το 4% αυτών είναι φυσιολογικής μορφολογίας και άρα ικανό να γονιμοποιήσει. Το ποσοστό αυτό παλιότερα ήταν υψηλότερο και έφτανε στο 14% αλλά χρειάστηκε να πέσει σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Το πρόβλημα περιπλέκεται από το γεγονός ότι πολλά εργαστήρια υποεκτιμούν την εξέταση της μορφολογίας και δίνουν πληροφορίες που δεν είναι ακριβείς. Πολλές φορές μάλιστα χρειάζεται να επαναληφθεί η εξέταση για να αναδειχθεί το πραγματικό πρόβλημα. Τερατοσπερμία λοιπόν είναι όταν ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων είναι φυσιολογικός αλλά οι τυπικές και φυσιολογικές μορφές είναι λιγότερες από 4%.
Σχετικά με την συγκέντρωση, δηλαδή την ποσότητα σπερματοζωαρίων μέσα σε ένα δείγμα σπέρματος, σύμφωνα με τα κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), ένα δείγμα για να θεωρηθεί φυσιολογικό θα πρέπει να έχει συγκέντρωση πάνω από 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά mL δείγματος εκσπερμάτισης. Αναλογικά, αν δηλαδή ένα δείγμα έχει συνολικό όγκο 2 mL θα πρέπει να έχει πάνω από 30 εκατομμύρια συνολικά για να θεωρηθεί φυσιολογικό. Εάν ένα δείγμα έχει συγκέντρωση κάτω από 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά mL θεωρείται ολιγοσπερμικό.
Αντιστοίχως, σχετικά με την κινητικότατα ενός φυσιολογικού δείγματος, αυτή θα πρέπει να ξεπερνά το 40% για τα συνολικά κινούμενα σπερματοζωάρια, και θα πρέπει να είναι πάνω από το 32% τα ταχέως και ζωηρά πρόσθια κινούμενα σπερματοζωάρια. Σε περίπτωση που δεν πληρούνται αυτά τα κριτήρια κινητικότητας το δείγμα θεωρείται ασθενοσπερμικό.
Ο όρος ολιγοασθενοτερατοσπερμία είναι η κατάσταση που συνδυάζει και τις τρεις παραπάνω παθολογικές καταστάσεις με ελαττωμένη συγκέντρωση κίνηση και μορφολογία σε σχέση με τα φυσιολογικά όρια.
Αιτιολογία
Η πραγματική αιτιολογία της τερατοσπερμίας είναι άγνωστη. Θεωρείται ότι σπουδαίο ρόλο διαδραματίζει το οξειδωτικό στρες στους όρχεις είτε αυτό προέρχεται από χρόνια φλεγμονή, είτε από περιβαλλοντικούς παράγοντες (πχ κάπνισμα, αλκοόλ) είτε από την κιρσοκήλη.
Γενική θεραπεία
• Αποφυγή τοξικών παραγόντων όπως κάπνισμα και αλκοόλ και φυσικά ναρκωτικών ουσιών
• Αποφυγή πρόσληψης βάρους και επιδίωξη απώλειας βάρους για τους υπέρβαρους, καθώς και ένταξης της σωματικής άσκησης στην καθημερινή δραστηριότητα
• Επιδίωξη συχνής σχετικά εκσπερμάτισης, τουλάχιστον 2-3 φορές ανά εβδομάδα. Οι τελευταίες μελέτες αναφέρουν ότι η συχνή εκσπερμάτιση αναγκάζει τον όρχι να «εργαστεί» πιο αποτελεσματικά, να ανανεώσει τον πληθυσμό των σπερματοζωαρίων και να μειώσει το χρόνο που αυτά εκτίθενται στον οξειδωτικό παράγοντα.
• Αποφυγή της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, ιδιαίτερα προερχόμενης από κινητά τα οποία βρίσκονται κοντά στην γεννητική περιοχή.
• Χορήγηση αντιοξειδωτικών παραγόντων (π.χ καρνιτίνη, ψευδάργυρος και βιταμίνη Ε) με την ιδιαίτερη επισήμανση όμως ότι για να δράσουν πρέπει προηγουμένως να έχει απομακρυνθεί το οξειδωτικό στρες, ειδάλλως είναι πραγματικά μάταιο Να σημειωθεί τέλος, ότι η εφαρμογή όλων αυτών των θεραπευτικών μέτρων δεν δίνει αποτελέσματα στο άμεσο μέλλον αλλά τουλάχιστον μετά την παρέλευση ενός κύκλου σπερματογένεσης, δηλαδή τουλάχιστον μετά από τρεις μήνες.
Ειδική θεραπεία
Μία τόσο απλή και ανέξοδη εξέταση όπως η καλλιέργεια σπέρματος αλλά και η ίδια η κλινική εξέταση του ανδρός μπορούν να οδηγήσουν στην απομόνωση ενός μικροβίου του οποίου η αντιμετώπιση μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του σπέρματος. Να σημειωθεί ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η φλεγμονή αυτή είναι χρόνια και η εκρίζωση του υπεύθυνου μικροβίου ακόμα και με μακροχρόνια αντιμικροβιακή αγωγή είναι δύσκολη. Αυτό που επιτυγχάνεται με την κατάλληλη αντιμικροβιακή αγωγή είναι η μείωση του μικροβιακού φορτίου και η απομάκρυνση της φλεγμονώδους απειλής. Είναι πολλά τα περιστατικά που θυμάμαι να έχουν οδηγηθεί ακόμα και σε αυτόματες συλλήψεις μόνο από την εφαρμογή της κατάλληλης αντιμικροβιακής αγωγής.